ئا/ شكۆى كوردستان
كێبڕكێی ڕوسیا و ئێران لە سوریا لە بوارەكانی ئابووری و كولتوورییەوە گەیشتووەتە ئاستێكی زۆر توند، تەنانەت پێشبینی دەكرێ لە داهاتوودا دروست ببێت، ئەوە جیا لە سیاسەتە بەتوركیكردنەكانی توركیا لە باكوری ئەو وڵاتەدا.
ئێستە لەگەڵ كەمبوونەوەی توندیی شەڕ لە زۆرینەی ناوچەكانی سووریا، رووسیا و ئێران، هەردوو پاڵپشتیكاری سەرەكیی بەشار ئەسەد كەوتوونەتە كێبەركێیەكی بەهێز لەسەر دەسترۆیشتن و دەستكەوتەكانی جەنگ، وەك رۆژنامەی “واشنتن پۆست”ی ئەمەریكی باسی دەكات.
كۆمپانیاكانی رووسیا بەسەر كەرتە ئابوورییەكانی سووریا باڵادەست بوون، بۆ نموونە لە نێوان 2013 تا 2020 سەرەڕای بردنەوەی ئێران بە یەكەم گرێبەستی نەوتی لەو وڵاتە، بەڵام رووسییەكان پێنج گرێبەستی نەوتیان بردەوە، لە بەهاری 2019 رژێمی سووریا رای گەیاند كە بەنیازە بەندەری تەرتووس بەكرێ بدات بە رووسیا و وێستگەی كۆنتێنەرەكانیش بە ئێران، بەڵام ئەوەی ئێران هەڵوەشایەوە. هەروەها رژێمی سووریا بەڵێنی پێدانی گرێبەستی بەرهەمهێنانی فۆسفاتی بە ئێران دا، بەڵام لە 2018 بە كۆمپانیایەكی رووسی درا كە 70%ی قازانجی فۆسفاتی بەرهەمهاتوو بۆ ماوەی 50 ساڵی دەست دەكەوێت. بۆیە تاران وا هەست دەكات كە خەریكە جەنگی ركابەری لە سووریا بەرانبەر بە رووسیا دەدۆڕێنێ، یان بەلایەنی كەم پاشی دەكەوێت.
ئێران دووپات لە گرنگیی خوێندنی زمانی فارسی لە سووریا دەكاتەوە
جیهاد یازجی، سەرنووسەری ماڵپەڕی “سووریا ریپۆرت”، دەڵێت، ئێرانییەكان وا هەست دەكەن پشكی دادوەرانەیان لە سووریا لە بەرانبەر كارەكانیان لە رووی سەربازی و ئابوورییەوە بەر نەكەوتووە، لەوكاتەی پاڵپشتی گەورەی سووریایان كردووە و قازانجەكەیشی زیاتر بۆ رووسییەكان چووە.
جیا لە بوونی كێبەركێی ئابووری لە نێوان رووسیا و ئێران لە سووریا لە ساڵانی دواییدا، ئاڵۆزییەك لە نێوانیان هەیە لە بوارەكانی تەناهی و سیاسیدا، ئەوەی زیاتر روون بووەوە لە دروستبوونی رووبەڕووبوونەوەی دوو هێزی گەورەی سەربازی سەر بە رژێم، كە بریتی بوون لە “فرقەی چوار”، بە سەرۆكایەتی ماهر ئەسەدی برای بەشار ئەسەد، كە ئێران پاڵپشتی دەكات و “فەیلەقی پێنج” و “هێزەكانی نەمر”، كە سوهێل حەسەنی ناسراو بە “نەمر”، سەركردایەتی دەكات و رووسیا پاڵپشتی دەكات.
كێبەركێی رووسیا و ئێران لە سووریا چووەتە ناو بواری خوێندن و فێركردنەوە، كاتێك رووسیا پێش ئێران كەوتەوە لە چوونە ناو قوتابخانەكان لە سووریا و زمانی رووسی لە پاڵ زمانی فڕەنسی وەك بژارەی خوێندنی دووەم زمان دانرا، بۆیە ساڵی رابردوو یەكەم تاقیكردنەوەی زمانی رووسی لە قۆناغی ئامادەیی لە سووریا ساز كرا، ئەوە لەوكاتەی ئێران بەردەوامە لە گوشاركردن بۆ خوێندنی زمانی فارسی بە شێوەیەكی فەرمی لە سووریا، كاتێك ساڵی رابردوو رێككەوتنێكی لەگەڵ سووریا واژوو كرد بۆ یارمەتیدانی دیمەشق بۆ دروستكردنەوەی قوتابخانەكانی، ئەوكات موحسین حاجی مەرزاعی، وەزیری پەروەردەی ئێران دووپاتی لە گرنگیی خوێندنی زمانی فارسی لە سیستمی خوێندن لە سووریا كردەوە.
كێبەركێی ئێران و رووسیا لە سووریا بوارەكانی بەتەواوەتی گرتووەتەوە، ئەوان كێبەركێی دروستكردنی ئاش دەكەن، ئێران بەنیازە پێنج ئاش لە سووریا دروست بكات و رووسیایش چوار ئاشی تر، جیا لەوە رووسیا گەنمێكی زۆر بۆ سووریا هەناردە دەكات، لە بواری دیپلۆماسیشدا ئەو كێبەركێیە رەنگی داوەتەوە، كاتێك رووسیا هەوڵ دەدات پێوەندییەكانی سووریا و وڵاتانی عەرەبی باش بێت، هەروەها پاڵپشتی لە لیژنەی دەستووری بۆ نووسینەوەی دەستووری نوێی سووریا دەكات، جیا لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لە سووریا.
یەكێك لە بوارەكانیتری كێبەركێی رووسیا و ئێران لە سووریا، ئێران دەیەوێ رێڕەوێكی زەوینی لە سنوورەكانی عێراقەوە بەرەو دەریای ناوەڕاست دروست بكات بۆ پاڵپشتیكردنی حزبوڵا لە لبنان و گەیاندنی چەك بۆی، عومەر ئەبو لەلیلا، بەڕێوەبەری تۆڕی “دێرزوور24″، دەڵێت، ئێران لە سووریا تەنیا پارەی ناوێت، بەڵكو خاكیشی دەوێت، ئەوان موڵكوماڵ و زەویوزار لە رۆژهەڵاتی سووریا دەكڕن، كاری بازرگانی دەكەن، جیا لە كۆنترۆڵكردنی ناوچە شیعییەكان لە گەڕەكی سەیدە زەینەب لە دیمەشق و دەوروبەری، بەڵام زۆرێك لە سوورییەكان ئەوە رەت دەكەنەوە و ترسیان لە پەرەسەندنی دەسەڵاتی شیعە هاوكات لەگەڵ زیادبوونی باڵادەستیی شیعەوە هەیە.
